ODDZIAŁ KARTOGRAFICZNY
POLSKIEGO TOWARZYSTWA GEOGRAFICZNEGO
Seminaria Oddziału Kartograficznego PTG
i Zakładu Geoinformatyki, Kartografii i Teledetekcji
Uniwersytetu Warszawskiego
Rok akademicki 2017/2018 - sprawozdanie
Seminaria w roku akademickim 2017/2018 zainaugurował Marcin Mazur (Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN) referatem Metoda kartograficzna a percepcja treści mapy statystycznej (2 października 2017 r.), związanym tematycznie ze swoją pracą doktorską. W uzasadnieniu wyboru problematyki prelegent wymienił: wzrastającą liczbę map statystycznych i stosunkowo łatwą dostępność danych. Celem przeprowadzonych badań było porównanie percepcyjnych właściwości map statystycznych wykonanych metodami ilościowymi. Kryteriami oceny map były:
− efektywność przekazu informacji – mierzona błędem pozyskanej na podstawie mapy informacji ilościowej względem informacji zawartej w danych źródłowych;
− sprawność przekazu informacji – mierzona oceną stopnia trudności pozyskania informacji dokonaną przez użytkownika mapy;
− przestrzenne uogólnienie pozyskiwanej informacji – mierzone wielkością wyróżnianych na mapie obszarów.
Badanie przeprowadzono na podstawie szesnastu map wzorcowych (przedstawiających dane o czterech rozkładach przestrzennych, wykonanych czterema metodami kartograficznymi), na próbie 69 studentów geografii Uniwersytetu Warszawskiego. Dzięki wyrażeniu właściwości map w skali ilościowej (12 wskaźników), było możliwe ich porównanie w kontekście:
− poszczególnych kryteriów oceny – wskaźniki efektywności, sprawności, przestrzennej szczegółowości oraz relacji między efektywnością i sprawnością pozyskiwania informacji;
− pozyskiwania różnego rodzaju informacji – wskaźniki dotyczące pozyskiwania informacji przestrzennej i ilościowej, odczytu wartości i porównania wartości zjawiska oraz wskaźniki syntetyczne pozwalające na ogólną oceną efektywności i sprawności mapy.
Uzyskane wyniki pozwoliły sklasyfikować cztery ilościowe kartograficzne metody prezentacji pod względem efektywności i sprawności przekazu informacji przestrzennej i ilościowej. Pod względem przekazu informacji ilościowej optymalnym rozwiązaniem są metody kartodiagramu i kartogramu, a pod względem przekazu informacji przestrzennej metody kropkowa i izoliniowa. Relatywnie wysoką efektywnością cechują się metody kartodiagramu i izoliniowa, zaś relatywnie wysoką sprawnością metody kropkowa i kartogramu.
Drugie seminarium (14 listopada 2017 r.) było poświęcone XXVIII Międzynarodowej Konferencji Kartograficznej, która odbyła się na początku lipca 2017 roku w Waszyngtonie. Przebieg konferencji zrelacjonowali jej uczestnicy: prof. Robert Olszewski, mgr Tomasz Panecki i mgr Maciej Zych. Szczegółowe sprawozdania z konferencji zostało zamieszczone w „Polish Cartographical Review. Suplement w języku polskim” T. 2, 2017, nr 2.
22 listopada 2017 r. minęła czterdziesta rocznica śmierci prof. Lecha Ratajskiego, kierownika Katedry Kartografii Uniwersytetu Warszawskiego w latach 1966−1977. Z tej okazji odbyła się 5 grudnia 2017 r. sesja okolicznościowa poświęcona pamięci Profesora, mająca na celu przypomnienie jego bogatego dorobku kartograficznego i geograficznego. Licznie zgromadzeni goście (40 osób) wysłuchali referatów wygłoszonych przez uczniów Profesora: dra Bogdana Horodyskiego, dra hab. Wiesława Ostrowskiego, Jerzego Ostrowskiego i dra Jerzego Siwka, którzy mówili o jego działalności dydaktycznej, naukowej, popularyzatorskiej i organizacyjnej. Dużą niespodzianką było odtworzenie fragmentu jednego z wykładów L. Ratajskiego, nagranego w 1975 roku przez studenta Pawła Kowalskiego. Wśród uczestników seminarium byli członkowie rodziny Profesora. Upływ czasu sprawił, że dla znacznej części obecnych jest on znany tylko z literatury naukowej i ze wspomnień (Por. notatkę Jerzego Siwka pt. Działalność dydaktyczna profesora Lecha Ratajskiego (przypomnienie w czterdziestą rocznicę śmierci). „Polish Cartographical Review. Suplement w języku polskim” T. 2, 2017, nr 2.
Paweł Kowalski wspomina czasy prof. L. Ratajskiego;
jest ostatnim z przyjętych do pracy w Katedrze przez Profesora.
Seminaria w semestrze letnim rozpoczął Jerzy Zieliński (GUGiK) referatem Zbiory baz danych granic i nazw: miejscowości, obrębów ewidencyjnych, wsi i sołectw – problemy ich harmonizacji i prezentacji kartograficznej (6 marca 2018 r.). Proces harmonizacji tych najmniejszych jednostek podziału terytorialnego i ich nazw – niezwykle istotny dla obywateli i administracji publicznej – nie został dotychczas zakończony, mimo wykorzystania w tym celu systemów informatycznych. Przeprowadzona przez referenta analiza w trzydziestu dwóch gminach (dwie w każdym województwie) pokazała stopień rozbieżności między sytuacją optymalną – oznaczającą zbliżoną w każdej gminie liczbę miejscowości dla których prowadzone są oddzielne numery porządkowe oraz obrębów ewidencyjnych, wsi i sołectw – a stanem faktycznym. Najsłabszy topień harmonizacji okazały się mieć gminy z Polski północnej, najwyższy zaś z Polski południowej. Główne przyczyny są natury historycznej i prawnej (np. sołectwa i wsie nie mają prawnie wytyczonych granic), a za część niespójności odpowiadają urzędnicy. Istniejące niezgodności powodują liczne problemy – od kwestii zameldowania, spraw własnościowych nieruchomości, logistyki przesyłek kurierskich, przez załatwianie spraw w urzędach, po błędy w uchwałach gmin czy sprawne działanie służb ratunkowych.
Kolejnym referentem był dr Mirosław Krukowski (Zakład Kartografii i Geomatyki UMC), a wystąpienie nosiło tytuł Problematyka kartograficznego modelowania informacji nieostrych (6 kwietnia 2018 r.). Temat nieostrości został odniesiony do procesu modelowania kartograficznego z jednoczesnym nawiązaniem do komunikacyjnej i poznawczej funkcji mapy. Nieostrość dotyczy często zarówno położenia obiektów i zdarzeń (nieostre granice), jak również danych, które je charakteryzują. Zagadnienie to może być rozpatrywane w kontekście procesu poznania, jak i natury rzeczywistości nas otaczającej. Stąd można twierdzić, że nieostrość jako cecha pojęć i wyrażeń języka naturalnego istnieje również w przekazie i kodowaniu informacji podczas modelowania kartograficznego. Czy w takiej sytuacji można skutecznie komunikować się za pomocą mapy? To pytanie wyraża jeden z głównych problemów sformułowanych przez prelegenta. Innym istotnym zagadnieniem wymagającym badań są relacje poziomów nieostrości ze skalami pomiarowymi i metodami prezentacji kartograficznej. Ożywiona dyskusja dotyczyła praktycznych aspektów przedstawiania nieostrości na mapach.
Po niespełna dwóch tygodniach (17 kwietnia 2018 r.) zebraliśmy się, aby wysłuchać prelekcji prof. Bogumiła Szadego (Instytut Historii PAN) i Tomasza Paneckiego (Zakład Geoinformatyki, Kartografii i Teledetekcji UW) nt. Kartograficznej prezentacji historycznych jednostek osadniczych. Głównymi poruszanymi zagadnieniami była relacja między jednostką osadniczą a miejscowością, prezentacja jednostek osadniczych na dawnych mapach oraz modelowanie jednostek osadniczych w bazach danych. Problemy przy kartograficznej prezentacji historycznych jednostek osadniczych wynikają m.in. z trudności klasyfikacyjnych oraz trudności napotykanych przy rekonstrukcji położenia i harmonizacji geometrycznej danych historycznych ze współczesnymi. Stosowanie systemów informatycznych (bazy danych) wymaga jednoznacznych kryteriów klasyfikacyjnych, np. charakteru jednostek osadniczych, ich wielkości oraz określenia tożsamości czasowej. Jednak podstawowym elementem identyfikującym jednostkę osadniczą jest nazwa. Świadectwem problemów dostrzeganych przez referentów i słuchaczy była dyskusja, trwająca niemal tak długo jak samo wystąpienie.
15 maja 2018 roku wysłuchaliśmy prelekcji Katarzyny Słomskiej (Zakład Geoinformatyki, Kartografii i Teledetekcji UW) pt. Porównanie użyteczności map w kontekście typu medium i interaktywności. Referentka przedstawiła założenia swojej pracy doktorskiej, której podstawą są badania preferencji użytkowników map (uczniów i studentów). Do badań będą wykorzystane mapy papierowe i elektroniczne, w tym interaktywne. Przedstawiony został zestaw zadań, które pozwolą odpowiedzieć na pytanie badawcze – jak na użyteczność map wpływa typ medium, za pomocą którego następuje przekaz treści? W dyskusji padło wiele uwag i sugestii mających na celu pomoc we właściwym ukierunkowaniu pracy doktorskiej.
Na ostatnim spotkaniu w obfitującym „seminariami” semestrze letnim mgr Tomasz Nowacki (Zakład Geoinformatyki, Kartografii i Teledetekcji UW) wygłosił referat pt. Optymalizacja sposobów wyznaczania klas kartogramu (6 czerwca 2018 r.). Tej problematyce poświęcono wiele publikacji w literaturze światowej i polskiej (m.in. Jacek Pasławski Jak opracować kartogram), ale nadal wzbudza ona wiele kontrowersji i daleko tu do rozwiązań, które byłyby akceptowane przez większość kartografów. Wystąpienie T. Nowackiego było związane z przygotowywaną pracą doktorską, mającą na celu weryfikację procedur wyznaczanie klas kartogramu w aspekcie statystycznym i przestrzennym. Z geograficznego punktu widzenia wysuwa się na pierwszy plan szczególnie istotny aspekt przestrzenny, rozumiany jako „oporność granic”. Oznacza to taki podział na klasy, aby ich granice przebiegały między polami o możliwie największych różnicach wartości. Do generowania klas jest wykorzystywany własny program APC (All Possible Choropleth).
Jerzy Siwek (Warszawa)